Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu - czego dotyczy i jak go sporządzić?

Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu to dokument strategiczny, który do 2019 roku opracowały 44 największe polskie miasta. Zgodnie z projektem, który we wrześniu 2021 roku do procedowania przedłożyło Ministerstwo Klimatu i Środowiska, miasta powyżej 20 tys. mieszkańców będą miały obowiązek stworzenia analogicznego planu działań. Jakie elementy powinien zawierać? I dlaczego podejmowanie przez władze miast działań na rzecz ograniczenia skutków zmian klimatycznych ma tak kluczowe znaczenie?

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, który jest naukowym ciałem doradczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, w sierpniu 2021 r. opublikował raport dotyczący obecnej sytuacji klimatycznej i prognoz na najbliższe dekady. Dokument, który opracowało 234 naukowców pochodzących z 65 krajów, jednoznacznie wskazuje, że działalność człowieka przyczyniła się do wzrostu temperatury i zmiany klimatu panującego na Ziemi, czego skutkiem są częste fale upałów i spowodowane nimi susze oraz pożary, a także nawalne opady i powodzie.

Naukowcy obecnie szacują, że emisje gazów cieplarnianych pochodzących z działalności człowieka odpowiadają za globalny wzrost średniej temperatury o około 1,1 st. C od czasów rewolucji przemysłowej. Według raportu na realizację tego celu pozostaje najbliższa dekada. Do zagospodarowania pozostaje nie tylko wyzwanie dekarbonizacji energetyki, ale także szerokie zmiany w transporcie, budownictwie, rolnictwie, gospodarce wodnej i zarządzaniu miastami.

Poprzednia edycja raportu opublikowana została w 2013 roku. Jednym z działań, które podjęto w tożsamym roku w Polsce, było przyjęcie przez rząd RP opracowanego przez Ministerstwo Środowiska „Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”. Na jego podstawie podjęto decyzję o przygotowaniu Miejskich Planów Adaptacji do zmian klimatu (MPA) w 44 największych polskich miastach:

• 37 z nich to miasta o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys.;
• 3 to miasta liczące od 90 do 100 tys. mieszkańców;
• 4 to miasta poniżej 90 tys. mieszkańców.

Jak podsumował działania te w 2019 r. Szymon Tumielewicz, ówczesny zastępca dyrektora Departamentu Zrównoważonego Rozwoju i Współpracy Międzynarodowej w Ministerstwie Środowiska, celem sporządzenia miejskich planów adaptacji do zmian klimatu była ocena wrażliwości i podatności miast na zmiany klimatu. Ponadto dokumenty te miały pomóc w zaplanowaniu priorytetowych działań adaptacyjnych, adekwatnych do zidentyfikowanych zagrożeń - indywidualnie dla każdego z miast.

Zastosowanie uniwersalnej metodyki przez wszystkie duże ośrodki miejskie, miało w założeniu pozwolić także na międzymiastową współpracę na etapie wdrażania MPA oraz wymianę informacji i doświadczeń. Od wypracowania przez miasta MPA uzależnione jest także ubieganie się miast o otrzymanie środków unijnych, które mają pomóc w przystosowaniu się do zmieniających się warunków klimatycznych.

Co szczególnie istotne, na etapie procedowania znajduje się projekt ustawy z dnia 19 sierpnia 2021 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej. Zgodnie ze zmianami w nim zawartymi, obowiązek sporządzenia planów adaptacji do zmian klimatu będzie nałożony na wszystkie polskie miasta powyżej 20 tys. mieszkańców.  

Miasta jako przyczyna i skutek zmian klimatycznych

Zanim przejdziemy do szczegółowego omówienia sporządzonych planów adaptacji do zmian klimatycznych i rekomendacji z nimi związanych, warto zaznaczyć, dlaczego miasta są tak ważnym elementem starań o powstrzymanie dalszych zmian klimatu.

Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej, miasta są obszarami, w których koncentrują się współczesne wyzwania cywilizacyjne, a jednocześnie stanowią tereny najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu. Głównym powodem, dla którego należy spotęgować działania dążące do osiągnięcia neutralności klimatycznej miast jest – w ocenie ustawodawcy – fakt, że kryzys klimatyczny ma istotny wpływ zarówno na dynamikę rozwoju tkanki miejskiej, jak i jakość życia ich mieszkańców, stanowiących obecnie 60% całkowitej populacji Polski.

Powyższe potwierdzają spostrzeżenia poczynione przez członków zespołu PAN ds. kryzysu klimatycznego, którzy na początku października 2021 r. wystosowali komunikat o zagrożeniach dla miast i rekomendacjach działań, które powinny one podjąć w celu łagodzenia negatywnych skutków zmian klimatycznych. Jak wskazano w komunikacie ekspertów PAN, źle zaprojektowane miasta z jednej strony przyczyniają się do postępujących zmian klimatu, a jednocześnie same są wrażliwe na skutki kryzysu klimatycznego ze względu na wysokie zagęszczenie ludności i infrastruktury. Według wskazanych przez naukowców PAN prognoz, po 2040 r. śmiertelność w Warszawie wzrośnie nawet ponad 225 proc. w stosunku do sytuacji obecnej.

Miasta stanowią „gorące punkty” na mapie emisji gazów cieplarnianych. Zajmują jedynie 3 proc. powierzchni Ziemi, a odpowiadają przy tym za 60-70% zużycia energii i 75% emisji związków węgla. „Intensyfikacja ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak: fale upałów, ulewne deszcze, gwałtowne burze czy huraganowe wiatry, może powodować znaczne straty materialne oraz bezpośrednie i pośrednie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi oraz stabilności społeczno-gospodarczej. Ekstremalne zjawiska pogodowe mogą być dodatkowo wzmacniane przez lokalne cechy klimatu miejskiego" – wskazano w komunikacie zespołu eksperckiego.

Co szczególnie istotne, rodzaje i skala zagrożeń związanych z antropogeniczną zmianą klimatu różnią się w zależności od położenia geograficznego miast, regionalnych warunków klimatycznych oraz wielkości i struktury przestrzennej miast. Typowe dla obszarów zurbanizowanych zjawiska, takie jak np. miejska wyspa ciepła czy intensyfikacja opadów nawalnych, są najwyraźniejsze w dużych aglomeracjach, ale pojawiają się też w najczęściej występujących w Polsce miastach średnich i małych.

Miejskie działania podejmowane do tej pory na rzecz przygotowania się do zmian klimatycznych są oceniane jako niewystarczające. W uzasadnieniu do cytowanego wyżej projektu ustawy dot. wzmocnienia klimatycznego wymiaru polityki miejskiej podkreślono, że jak wynika z konsultacji prowadzonych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska w ramach programu „Miasto z Klimatem”, miejskie plany adaptacji nie są osadzone w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, a w części miast nie są podejmowane wystarczające działania adaptacyjne pomimo stworzenia planów adaptacji do zmian klimatu.

Co powinno znaleźć się w Miejskim Planie Adaptacji do zmian klimatu?

MPA jest dokumentem planistycznym, który ma wartość strategiczną. Jego głównym celem jest zdiagnozowanie zagrożeń klimatycznych, podatności miasta na poszczególne czynniki środowiskowe oraz możliwości adaptacyjnych do zjawisk atmosferycznych. Strategiczny charakter dokumentu wynika z faktu, że skutki zmian klimatycznych dotykają różnych sektorów i obszarów miasta.  

MPA ma w założeniu być dokumentem opisującym dalekosiężne działania – praca nad nim ma być swego rodzaju przyczynkiem do wykroczenia poza bieżące problemy metropolii i spojrzenia na kwestie adaptacji miast do zmian klimatycznych w dłuższym, nawet kilkudziesięcioletnim horyzoncie czasowym.

Do tej pory (do czasu uchwalenia i wejścia w życie przepisów cytowanej wyżej ustawy) przygotowanie miejskiego planu adaptacji nie było obligatoryjne, a decyzję o podjęciu prac podejmowała rada miasta lub gminy. Jak wskazują autorzy podręcznika AdaptCity, zarówno tradycja, jak i aktualna sytuacja prawna w zakresie kompetencji różnych organów samorządu, wskazują, że za przygotowanie planu odpowiedzialny jest prezydent, burmistrz lub wójt gminy.

Co jednak oczywiste, nie przygotowuje on dokumentu samodzielnie – przygotowanie MPA to złożony proces, wymagający współpracy wielu wydziałów miasta, ekspertów zewnętrznych oraz organizacji pozarządowych. Dlatego w celu przygotowania planu adaptacji najczęściej powoływany jest specjalny miejski zespół zadaniowy, który powinien być możliwie interdyscyplinarny. W powołanym zespole należy także wskazać lidera, który dbać będzie o koordynację i terminowość prac. Rolą włodarzy miast jest więc, w zakresie przygotowania MPA, nadanie odpowiedniego prestiżu projektowi, a zadaniem lidera sprawowanie pieczy nad kwestiami operacyjnymi. Gmina może zdecydować również o powierzeniu sporządzenia miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu wykonawcy zewnętrznemu.

Opracowany dokument podlega uchwaleniu przez radę miasta lub gminy. Przyjęty dokument, w zależności od specyfiki miasta, może zostać umieszczony w hierarchii dokumentów poniżej strategii rozwoju, ale wyżej niż programy lub plany sektorowe.

Poszczególne kroki związane z opracowywaniem MPA zostały szczegółowo opisane w „Podręczniku Adaptacji dla miast” sporządzonym przez Ministerstwo Środowiska. W skrócie MPA powinien zawierać:

• diagnozę problemu,
• określenie wizji, misji i celów planu przeciwdziałania temu problemowi,
• określenie listy podejmowanych działań oraz budżetu, harmonogramu i sposobu ich wdrażania wraz z systemem monitoringu wyników.

Jakie zagrożenia i w jaki sposób zdefiniowały polskie miasta? Przykład Warszawy i Szczecina

Przygotowując MPA, miasta uczestnczące w projekcie MPA 44, kierowały się metodą przyjętą w dokumentach IPCC i UE, zaakceptowaną przez Ministerstwo Środowiska. Zgodnie z nią, podstawowymi pojęciami wykorzystywanymi w analizach są:

Zjawiska klimatyczne - zjawiska atmosferyczne, a także wynikające z nich zjawiska pochodne, które stanowią zagrożenie dla ludności miasta, środowiska przyrodniczego, zabudowy i infrastruktury oraz gospodarki

Wrażliwość na zmiany klimatu - stopień, w jakim miasto podlega wpływowi zjawisk klimatycznych Wrażliwość zależy od charakteru struktury przestrzennej miasta i jej poszczególnych elementów, uwzględnia populację zamieszkującą miasto, jej cechy oraz rozkład przestrzenny. Wrażliwość jest rozpatrywana w kontekście wpływu zjawisk klimatycznych, przy czym wpływ ten może być bezpośredni i pośredni.

Potencjał adaptacyjny - materialne i niematerialne zasoby miasta, które mogą służyć do dostosowania i przygotowania się na zmiany klimatu oraz ich skutki. Potencjał adaptacyjny tworzy: zasoby finansowe, zasoby ludzkie, zasoby instytucjonalne, zasoby infrastrukturalne, zasoby wiedzy.

Podatność na zmiany klimatu - stopień, w jakim miasto nie jest zdolne do poradzenia sobie z negatywnymi skutkami zmian klimatu. Podatność zależy od wrażliwości miasta na negatywne skutki zmian klimatu oraz potencjału adaptacyjnego.

Na tej podstawie opracowano jednolitą i wspólną dla wszystkich miast biorących udział w projekcie metodę tworzenia MPA, która uwzględnia m.in. wytyczne MŚ zawarte w Podręczniku adaptacji dla miast i dzieli ten proces na 6 etapów:

W kolejnych akapitach przybliżymy proces diagnozy zagrożeń klimatycznych, który miał miejsce w Warszawie i Szczecinie.

Warszawa:

Jak wskazano w przyjętym w 2019 r. MPA dla Warszawy, opracowanie strategii adaptacji było wieloetapowym procesem prowadzonym przy szerokiej partycypacji społecznej. O rozpoczęciu prac nad planem władze Warszawy zadecydowały w 2014 r., dołączając do projektu AdaptCity i zaprosiły do niego przedstawicieli organizacji społecznych, przedsiębiorców, zespołu naukowców i ekspertów.

Proces przygotowania MPA rozpoczął się we wrześniu 2016 r., podczas pierwszego z sześciu spotkań Warszawskiego Okrągłego Stołu ds. adaptacji do zmian klimatu (WOSAK). Jego prace trwały do stycznia 2017 r. W ich wyniku opracowano założenia do Strategii adaptacji do zmian klimatu dla m.st. Warszawy do roku 2030. Dokument ten stanowił następnie przedmiot konsultacji społecznych, które trwały w okresie luty – czerwiec 2017 r.

O problemach związanych ze zmianami klimatu dotyczącymi wszystkich dzielnic miasta rozmawiano z mieszkańcami na 18 spotkaniach oraz podczas plenerowych pikników rodzinnych. W dyskusji wzięli udział także przedstawiciele grup zawodowych, takich jak nauczyciele, sektor opieki zdrowotnej, służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz instytucje odpowiedzialne za szeroko rozumianą gospodarkę wodną) oraz Biurami i jednostkami m.st. Warszawy.

Kolejnym etapem działań było podjęcie w okresie luty-marzec 2019 r. konsultacji z mieszkańcami Warszawy dotyczących dokumentu „Strategia adaptacji do zmian klimatu dla m.st. Warszawy do roku 2030 z perspektywą do roku 2050. Miejski Plan Adaptacji”. Po zakończeniu konsultacji, przyjęto finalną wersję MPA stolicy.

W przypadku stolicy, diagnozę stanu zmian klimatu i możliwości adaptowania się do nich miasta oparto na strukturze analizy TOWS. Poszczególnym jej elementom nadano nazwy własne, wynikające z rzeczywistego charakteru prowadzonych analiz.

1. Analiza narażenia, będąca Analizą zagrożeń klimatycznych – jak wskazano w MPA, dalsze analizy prowadzone były wyłącznie w odniesieniu do zagrożeń zidentyfikowanych na tym etapie. Szanse (czyli obniżenie się skali zagrożenia), wynikające z analizy narażenia, uwzględniono dopiero na etapie przygotowywania działań wynikających z całej analizy.

2. Analizy wrażliwości, przygotowana na podstawie oceny możliwości wystąpienia negatywnych i pozytywnych skutków dla miasta (ludzi, terenów zabudowanych, w tym infrastruktury technicznej oraz środowiska przyrodniczego, łącznie z infrastrukturą zieloną i błękitną). Oceniono prawdopodobieństwo pojawienia się zagrożeń będących konsekwencjami zmiany klimatu (powodzie, podtopienia, fale upałów, susze, gwałtowne burze, silne wiatry) i oszacowano wrażliwość miasta na zmiany klimatu.

3. Analiza zdolności adaptacyjnych - dokonano oceny cech miasta oraz możliwych do podjęcia przez społeczność miejską działań w przypadku wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz innych negatywnych skutków zmian klimatu, które w konsekwencji pomagają przetrwać te niekorzystane zjawiska.

4. Analiza podatności – analiza zależności (powiązań) pomiędzy elementami analizy TOWS. Określono stopień, w jakim miasto jest niezdolne do poradzenia sobie z negatywnymi skutkami zmiany klimatu lub wykorzystania szans związanych z tą zmianą.

W ten sposób zdiagnozowano następujące przyszłe zagrożenia (poziom wysoki i średni) wynikające z czynników klimatycznych:

1. Poziom wysoki:

• ekstremalna temperatura dodatnia – okres występowania takiej temperatury może znacznie się wydłużyć, potęgując ilość takich zjawisk jak dni upalne, noce tropikalne i związane z tym negatywne skutki zdrowotne dla społeczeństwa;

• opady nawalne – zwiększeniu może ulec zarówno wielkość pojedynczego opadu, jak i liczebność dni z wysokimi sumami opadów, które dotychczas przynosiły znaczne straty w mieście w związku z podtopieniami;

• powodzie – może nastąpić wzrost liczby epizodów z wysokim stanem wody w rzece Wiśle lub wysokimi stanami wody w jej dopływach, zlokalizowanych na terenie miasta; może nastąpić także wzrost poziomów wysokich stanów wody.

2. Poziom średni:

• susze (okresy suche) – długość okresów bezopadowych może pozostać taka sama, ale dotkliwość suszy będzie zwiększała się ze względu na rosnące średnie i maksymalne temperatury powietrza oraz zmienność charakterystyki opadów;

• silny wiatr – epizody silnego wiatru przynosiły dotychczas okresowe problemy w funkcjonowaniu miasta, co zasadniczo nie powinno się zmienić tak, jak i siła oraz liczebność okresów występowania silnego wiatru.

Ustalono też, że najwyższym prawdopodobieństwem wystąpienia charakteryzują się następujące skutki zagrożeń:

• podwyższona śmiertelność lub uszczerbek na zdrowiu wielu osób w wyniku fal upałów;
• pojedyncze zgony i osoby poszkodowane w wyniku silnych wiatrów;
• obszarowe zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury technicznej oraz zakłócenia w dostawie mediów w wyniku powodzi;
• usterki infrastruktury technicznej w wyniku upałów, podtopień czy silnych wiatrów;
• punktowe zniszczenia zielonej infrastruktury lub niewielkie zniszczenia na większych obszarach miasta w wyniku powodzi, suszy lub silnych wiatrów;
• niewielkie punktowe uszkodzenia zielonej i błękitnej infrastruktury w wyniku podtopień.

Z uwagi na dużą powierzchnię Warszawy, podział na sektory nie był wystarczający, gdyż poszczególne dzielnice miasta różnią się znacznie specyfiką, w tym m.in. ukształtowaniem terenu. Przykładowo, dla 25% obszaru miasta istotnym zagrożeniem są podtopienia, gdy dla pozostałych części miasta nie stanowią one żadnego problemu. W związku z tym poszczególne zagrożenia i odpowiadające im tereny miasto podzielono na grupy o:

• umiarkowanym zagrożeniu klimatycznym (37,7% powierzchni miasta),
• znacznym zagrożeniu klimatycznym (16,8% powierzchni miasta),
• silnym zagrożeniu klimatycznym (16,8% powierzchni miasta),
• wysokim zagrożeniu klimatycznym (10,4% powierzchni miasta),
• największym zagrożeniu klimatycznym 13,3% powierzchni miasta).

Te z kolei podzielono na 6 pakietów, zawierających propozycje możliwych do podjęcia działań, których implementacja będzie odpowiedzią na dane zagrożenie klimatyczne:

• Pakiet 0 – świadomość,
• Pakiet 1 – ciepło,
• Pakiet 2 – wiatr,
• Pakiet 3 – woda,
• Pakiet 4 – infrastruktura,
• Pakiet 5 – zieleń.

Przyjęto przy tym, że horyzont realizacji to rok 2050, który ma stanowić punkt odniesienia do oceny aktualnie podejmowanych działań w zakresie adaptacji Warszawy do zmian klimatu.

Szczecin:

Jak wskazano w MPA przyjętym dla Szczecina, plan powstał z wykorzystaniem metody partycypacyjnej. W praktyce oznacza to, że w pracach uczestniczyli wszyscy zdiagnozowani interesariusze, w tym:

• przedstawiciele Urzędu Miasta odpowiedzialni za poszczególne sektory miasta;
• przedstawiciele osiedli;
• członkowie organizacji pozarządowych, jednostek naukowych i uczelni wyższych;
• przedstawiciele instytucji publicznych takich jak RDOŚ, PGW – Wody Polskie RZGW, Inspekcja Sanitarna, Lasy Państwowe, Urząd Morski;
• przedstawiciele przedsiębiorców.

Do interesariuszy zaliczają się wszyscy mieszkańcy miasta, którzy mieli możliwość brania udziału w spotkaniach warsztatowych i konsultacyjnych, organizowanych na poszczególnych etapach prac nad MPA.

Opracowany dla Szczecina MPA składa się z dwóch zasadniczych części – diagnostycznej i programowej. Część diagnostyczna uwzględniła następujące elementy:

1. Analizę zjawisk klimatycznych i ich pochodnych, w której uwzględnione zostały zjawiska klimatyczne, mogące stanowić zagrożenie dla miasta, np. upały, występowanie miejskich wysp ciepła, mrów, intensywnych opadów, powodzi, podtopień, susz, opadów śniegu, porywów wiatru, burz oraz koncentracji zanieczyszczeń powietrza. Charakterystykę zmian klimatu oparto na danych meteorologicznych i hydrologicznych z lat 1981-2015. Analizy uwzględniały również trendy przyszłych warunków klimatycznych w horyzoncie do roku 2030 i 2050 – na podstawie dwóch scenariuszy emisji gazów cieplarnianych (RCP4.5 i RCP8.5).
2. Ocenę wrażliwości miasta na zmiany klimatu, określoną poprzez analizę wpływu zjawisk klimatycznych i ich pochodnych na poszczególne obszary miasta oraz sektory miejskie. Określenie poziomu wrażliwości sektorów/obszarów wraz z wrażliwymi komponentami miasta składającymi się na te sektory/obszary pozwoliło na wybór spośród nich czterech najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu. Wybór ten został dokonany wspólnie przez ZM i ZE w trybie warsztatowym.
3. Określenie potencjału adaptacyjnego miasta, który został zdefiniowany w ośmiu kategoriach zasobów:

• możliwości finansowe,
• przygotowanie służb,
• kapitał społeczny,
• mechanizmy informowania i ostrzegania o zagrożeniach,
• sieć i wyposażenie instytucji i placówek miejskich,
• organizacja współpracy z gminami sąsiednimi w zakresie zarządzania kryzysowego,
• systemowość ochrony i kształtowania ekosystemów miejskich,
• zaplecze innowacyjne: instytuty naukowo-badawcze, uczelnie, firmy ekoinnowacyjne.

Ocena potencjału adaptacyjnego była częścią oceny podatności miasta na zmiany klimatu, a także została wykorzystana w planowaniu działań adaptacyjnych.

4. Ocenę podatności miasta na zmiany klimatu, która została przeprowadzona w oparciu o analizy skutków zmian klimatu w mieście (zjawisk klimatycznych i ich pochodnych), oceny wrażliwości i oceny potencjału adaptacyjnego. Im większa wrażliwość i mniejszy potencjał adaptacyjny, tym wyższa podatność.

5. Analizę ryzyka, dokonaną w oparciu o ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk klimatycznych stanowiących największe zagrożenie dla miasta oraz przewidywanych skutków ich wystąpienia. Poziom ryzyka oceniono w czterostopniowej skali (bardzo wysokie, wysokie, średnie, niskie).

Punktem wyjścia opracowania MPA dla Szczecina była ocena wpływu zjawisk klimatycznych i ich pochodnych na funkcjonowanie miasta. Uwzględniająca przy tym zmianę sytuacji i wskaźników pogodowych w latach 1981-2015 oraz przewidywane scenariusze zmian perspektywicznych - do roku 2030 i 2050.

Przeprowadzona analiza wykazała, że w Szczecinie głównymi zagrożeniami klimatycznymi, które w dodatku mają tendencje do nasilania się, są:

• występowanie fal upałów i dni gorących (w konsekwencji – miejskiej wyspy ciepła);
• możliwość wystąpienia silnych porywów wiatru oraz intensywnych burz;
• możliwość występowania nagłych powodzi miejskich oraz powodzi sztormowych.

Co istotne, żadnemu ze zjawisk klimatycznych nie przypisano bardzo dużego prawdopodobieństwa wystąpienia zjawiska. Ustalono, że:

• prognozowany jest wzrost wartości temperatur maksymalnych w okresie letnim a także wzrost liczby dni gorących (z temperaturą maksymalną powyżej 25 stopni C), dni upalnych (temperatura maksymalna powyżej 30 stopni C) oraz ilości fal upałów.
• trendy rosnące zaobserwowano również praktycznie dla wszystkich wskaźników dotyczących charakterystyki opadów.
• Stwierdzono też niewielki wzrost średniej rocznej prędkości wiatru i spadek liczby dni bezwietrznych

Na podstawie diagnozy opracowano:

1. Wizję, cel nadrzędny i cele strategiczne MPA.
2. Działania adaptacyjne składające się na opcje adaptacji, które podzielone zostały na działania techniczne, działania zarządczo-organizacyjne, działania informacyjno-edukacyjne.
3. Wdrażanie MPA.

Dla realizacji wybranej opcji adaptacji wskazano podmioty wdrażające, oszacowano koszty i zaproponowano potencjalne źródła finansowania, określono zasady i wskaźniki monitoringu realizacji MPA oraz określono sposób i wskaźniki ewaluacji MPA.

Dobre praktyki:

• Zakłada się, że cały proces opracowania wszechstronnego i wyczerpującego MPA powinien zająć ok. 18 – 20 miesięcy.
• Zgodnie z instrukcją zawartą w „Podręczniku Adaptacji dla Miast”, opracowanie MPA powinno być procesem podzielonym na etapy, angażując na każdym z nich zróżnicowane grono partnerów i wykonawców.
  Jak wskazuje jednak analiza przeprowadzona przez Kongres Ruchów Miejskich, spośród 44 miast biorących udział w projekcie, jedynie 17 zidentyfikowało organizacje społeczne jako interesariuszy i włączyło do pracy nad planem na samym początku. Ponadto, udział strony społecznej najczęściej ograniczał się do udziału jednej organizacji, a zespoły robocze składały się głównie z reprezentantów urzędów miast i jego agend, pracowników administracji rządowej, a także biznesu, w tym spółek węglowych (gminy górnośląskie).
• Na to, że organizacje pozarządowe są jednym z kluczowych interesariuszy, które powinny być włączone w prace nad MPA, wskazano choćby w broszurze informacyjnej przygotowanej przez Ministerstwo Środowiska.
• MPA powinno być dokumentem strategicznym, na podstawie, którego podejmowane będą kolejne, konkretne działania dotyczące przystosowania miasta do zmian klimatycznych – także te, wymagające dofinansowania ze środków unijnych.
  Wiele zapisów ujętych w MPA jest jednak ogólnikowych i utrudniających ustalenie chociażby horyzontu czasowego realizacji poszczególnych projektów. Istotna część poczynionych ustaleń ma charakter promocyjny, który można podpiąć pod definicję „green washingu”. Wiele wskazanych w MPA działań miasta miały obowiązek podjąć już do tej pory. Celem MPA powinno być zatem zdefiniowanie konkretnych problemów i określonych w czasie odpowiedzi na nie, nie zaś działania „pro forma”.
• Postępy prac nad dokumentem, jakim jest MPA powinny być przekazywane do informacji opinii publicznej na każdym etapie. Niezmiernie istotne jest także prowadzenie przez władze miasta konsultacji społecznych, które powinny być organizowane w sposób zapewniający maksymalną dostępność i klarowność.