Rewitalizacja ukierunkowana na innowacyjność - modelowe przykłady z polskich miast

Działania rewitalizacyjne przyczyniają się do osiągnięcia trwałych efektów w różnych strefach funkcjonowania miasta – społecznej, gospodarczej, przestrzennej i środowiskowej, a także ułatwiają przekształcanie ich w miasta inteligentne. Jak przeprowadzić proces rewitalizacji? I w jakich miastach znajdziemy przykłady udanej rewitalizacji? 

Termin "rewitalizacja" pochodzi od łacińskiego re- + vita i oznacza przywrócenie do życia. W praktyce to proces przekształcenia i wydobycia ze stanu kryzysowego zdegradowanych obszarów miasta. Z kolei rewitalizacja ukierunkowana na pobudzanie innowacyjności, skutkuje zarówno zwiększeniem konkurencyjności danego ośrodka, jak i poprawą jakości życia mieszkańców oraz rozwojem przedsiębiorczości. Im wyższy poziom innowacyjności realizowanych inwestycji w zakresie rewitalizacji, tym większe szanse osiągnięcia trwałych i wszechstronnych pozytywnych efektów tego procesu¹.

Założenia procesu zorientowanego na kreowanie innowacyjności w procesie kompleksowej odnowy zdegradowanych obszarów miast usystematyzowane zostały w artykule naukowym pt. Innowacyjność w procesie rewitalizacji obszarów miejskich.  

Najważniejszym założeniem takiego działania jest współdziałanie pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi grupami – lokalną administracją samorządową, inwestorami i organizacjami pozarządowymi, w połączeniu z dialogiem społecznym. W innowacyjnym procesie rewitalizacji brać udział mogą również podmioty funkcjonujące poza bezpośrednimi granicami jego obszaru, takie jak uczelnie wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe (B+R) i przedsiębiorcy, dla pełnego wykorzystania potencjału poszczególnych jednostek, np. poprzez partnerstwa budowane na rzecz rewitalizacji. 

Przeprowadzone w taki sposób działania rewitalizacyjne skutkują kumulowaniem się innowacyjnego potencjału rozwojowego nauki i praktyki przemysłowej, lokalizacją przedsiębiorstw wykorzystujących lub tworzących nowe technologie, powstawaniem parków technologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii czy klastrów branżowych. Na dalszym etapie prowadzi to do transformacji miasta czy też regionu w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, rozwojem powiązań sieciowych między zaangażowanymi podmiotami i w efekcie wzrostem konkurencyjności.  

Nowe oblicze zabytkowych przestrzeni

Poniżej przedstawiamy przykłady modelowo przeprowadzonych rewitalizacji w polskich miastach w ramach których powstały takie właśnie innowacyjne struktury i organizacje.  

Mianem pioniera rewitalizacji w Polsce określić możemy Łódź. Miasto od lat podejmuje działania na rzecz przywrócenia do życia zdegradowanych obszarów oraz nadania im nowych funkcji. Na obszarze Nowego Centrum Łodzi znajduje się znajduje się zrewitalizowany budynek pierwszej łódzkiej elektrowni EC1 nawiązujący do przemysłowej przeszłości miasta. Obecnie pełni on funkcje kulturalno-artystyczne oraz edukacyjne. W środku mieści się Centrum Nauki i Techniki oraz nowoczesne planetarium. Przestrzeń EC1 jest również siedzibą Łódź Film Commission oraz Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej, czyli instytucji zrzeszających artystów i filmowców.  

Innym obiektem zlokalizowanym na obszarze Nowego Centrum Łodzi jest Dworzec Łódź Fabryczna. Po udanym procesie rewitalizacji podziemny dworzec stał się częścią multimodalnego węzła komunikacyjnego łączącego transport kolejowy, autobusowy dalekobieżny, samochodowy oraz komunikację miejską, a jego cześć nadziemna przekształcona została w obiekt łączący funkcje kulturalne, komercyjne i mieszkaniowe².  

^{Centrum Nauki i Techniki EC1 po rewitalizacji}  

^{Centrum Nauki i Techniki EC1 przed rewitalizacją, fot. www.miastograf.pl}

Kolejnym przykładem łódzkiego projektu rewitalizacyjnego jest zespół urbanistyczny Księży Młyn. Niegdysiejsze osiedle robotnicze obecnie stanowi miejsce przyciągające zarówno mieszkańców jak i turystów. Na jego terenie funkcjonuje Art._Inkubator – miejsce rozwoju sztuki i przedsiębiorczości wśród artystów. Projekt ten stanowi wzorcowy model kooperacji w ramach rewitalizacji w skali europejskiej i został nagrodzony nagrodą dla „Najlepszej praktyki miejskiej” i znalazł się w katalogu Dobrych Praktyk unijnego programu URBACT³. 

^{Dworzec Łódź Fabryczna po rewitalizacji}

^{Dworzec Łódź Fabryczna przed rewitalizacją}

Przemianę z miasta przemysłowego przeszły również Katowice. Nikiszowiec, czyli osiedle robotnicze przeznaczone dla pracowników kopalni Giesche, tuż obok szybu Nickisch, od którego wziął swoją nazwę, zaprojektowane zostało na początku XX wieku jako samowystarczalna przestrzeń ze sklepami, kościołem, przychodnią, szkołami, a nawet darmowym pociągiem kursującym po głównych punktach dzielnicy oraz do sąsiednich osiedli. W latach 90. w wyniku przemian ekonomicznych oraz wzrostu bezrobocia stał się dzielnicą o złej sławie. Dzięki powstaniu Centrum Aktywizacji Lokalnej, które skupiło swoje działania na diagnozowaniu potrzeb lokalnej społeczności w 2008 roku zainicjowane zostały działania rewitalizacyjne tego obszaru. Charakterystyczne osiedle w 2011 roku uznane zostało za krajowy Pomnik Historii, a dziś Nikiszowiec jest centrum życia artystycznego pełniącym również funkcje wystawiennicze, biurowe i magazynowe⁴. 

^{Osiedle Nikiszowiec po rewitalizacji}

Również tereny dawnej kopalni węgla kamiennego zyskały nowe życie w ramach transformacji Katowic z miasta przemysłowego w centrum kultury i sztuki. Obszar sąsiadujący ze sławnym Spodkiem poddany został całkowitej rewitalizacji, a katowicka Strefa Kultury przyciąga zarówno fanów muzyki jak i uczestników konferencji oraz spotkań biznesowych – powstała tu wielka sala koncertowa Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, Muzeum Śląskie ulokowane 14 metrów pod ziemią oraz Międzynarodowe Centrum Kongresowe z zieloną doliną zamiast dachu, w którym odbywają się m.in. Europejski Kongres Gospodarczy⁵. 

Przeczytaj także tekst o rewitalizacji terenów pokopalnianych na potrzeby Muzeum Śląskiego.

^{Muzeum Śląskie}

Model Living Lab jako narzędzie inteligentnej rewitalizacji 

Nowoczesną formą współpracy sprzyjającą powstawaniu i wdrażaniu innowacji urbanistycznych jest zastosowanie modelu living lab czyli tzw. żywego laboratorium do poprawy uspołecznienia formuły pracy nad rewitalizacją. Format ten przetestowany został w gdańskiej dzielnicy Orunia na obrzeżach miasta⁶.  Zespół naukowy działający w ramach Katedry Urbanistyki i Planowania Regionalnego Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej zrealizował w okresie 2010-2018 wiele przedsięwzięć, które określić można jako urbanistyczne badania nad procesem rewitalizacji w niesformalizowanym modelu rewitalizacyjnego living lab.  

Współpraca wychodząca poza dotychczasową konwencję relacji uczelni z dzielnicowymi aktywistami możliwa była dzięki ścisłemu partnerstwu zespołu naukowców z Gdańską Fundacją Innowacji Społecznej, czyli organizacją pozarządową odgrywającą rolę facylitatora aktywności i działań lokalnych. Do najważniejszych wyników projektu należało opracowanie innowacyjnej techniki planowania partycypacyjnego opartej na modelu mentoringu urbanistycznego, której wdrożenie w ramach działającej warsztatowo społecznej akademii planowania umożliwiło stworzenie tzw. mikrostrategii rozwoju przestrzeni publicznej⁷.   

Przykładem rewitalizacji dokonanej dzięki współpracy specjalistów z różnorodnych dziedzin jest transformacja dawnej, XIX hali targowej Stara Trznica położonej w samym centrum Bratysławy. Obecnie jest to prężnie działające centrum kultury, któremu udało się również przywrócić tradycję dawnych targów. Historię tej rewitalizacji opisaliśmy w artykule dostępnym w Bazie Miejskich Innowacji pt. Drugie życie zabytkowej hali targowej.  

Jeśli znacie przykłady innowacyjnego podejścia do tematu rewitalizacji - w Polsce lub na świecie, nie wahajcie się napisać nam o tym na adres [email protected]. 

Przypisy:

1. Jadach-Sepioło A., Rachoń H., 2014, Innowacje w zarządzaniu rewitalizacją miast w Polsce, [w:] Innowacje w zarządzaniu miastami w Polsce, red. M. Bryx, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

2. https://rewitalizacja.uml.lodz.pl/dzialania/nowe-centrum-lodzi/

3. https://uml.lodz.pl/aktualnosci/artykul/nagroda-dla-ksiezego-mlyna-za-kompleksowe-podejscie-do-rewitalizacji-id3306/2017/6/9/  

4.  https://www.katowice.eu/dla-mieszka%C5%84ca/rewitalizacja/realizowane-projekty-dot-rewitalizacji/nodus-nikiszowiec

5. https://www.morizon.pl/blog/udane-projekty-rewitalizacyjne-przepis-na-sukces-architektoniczny-i-spoleczny/

6. https://www.gdansk.pl/inwestycje-miejskie/rewitalizacja-oruni-w-gdansku,a,123812

7. https://journals.pan.pl/dlibra/publication/129837/edition/113340/content/revitalization-living-lab-as-a-method-to-generate-and-implement-innovation-towards-renewal-in-smart-city-on-case-of-gdansk-orunia-district-rembarz-gabriela?language=en