Wyzwania mobilności miejskiej w perspektywie funduszy unijnych i obowiązujących regulacji

Rozwiązywanie wyzwań mobilności miejskiej staje się łatwiejsze dzięki inteligentnym technologiom. W naszej publikacji pt. „Budowanie miast przyszłości” przedstawiamy 7 przykładów wdrożeń, które usprawniają funkcjonowanie polskich miast, zmniejszają zanieczyszczenie CO2 czy korki oraz zwiększają poczucie bezpieczeństwa mieszkańców na drogach. Eksperckie wprowadzenie do tematu przygotowała Joanna Świderska, Dyrektor Departamentu Projektów Miejskich w Centrum Unijnych Projektów Transportowych, czyli organizacji wspierającej Beneficjentów w przygotowaniu i realizacji inwestycji finansowanych z Funduszy Europejskich.

Ten tekst jest częścią e-booka “Budowanie miast przyszłości”. Pobierz bezpłatną publikację i przeczytaj o innowacyjnych wdrożeniach, które usprawniają polskie miasta!

Pobierz e-book

Jest szereg inwestycji finansowanych ze środków UE w zakresie sektora transportu objętych wsparciem ze strony Centrum Unijnych Projektów Transportowych, poczynając od takich jak budowa autostrad i dróg ekspresowych, poprzez modernizacje linii kolejowych a skończywszy na portach morskich. Jednak z punktu widzenia zwykłego mieszkańca, bardzo duże znaczenie dla codziennego życia mają transportowe inwestycje miejskie. Patrząc na potrzeby komunikacyjne wszystkich członków rodziny, niezwykle ważne jest szybkie i sprawne przemieszczanie się z jednego punku (najczęściej zamieszkania) do drugiego (praca, szkoła, przychodnia, urząd itd.). Biorąc pod uwagę, iż z roku na rok odczuwamy wydłużenie czasu przejazdu transportem indywidualnym, a w ostatnim czasie także jego koszt, to coraz częściej oglądamy się na możliwość skorzystania z transportu publicznego. Oczekiwania pasażerów w tym względzie dotyczą łatwości dokonania przesiadek, ale także ich niewielkiej liczby.

Od lat zarówno organizatorom jak i operatorom transportu publicznego z pomocą w polityce przyciągania pasażerów do transportu zbiorowego, przychodzą fundusze europejskie. Obecnie trwa już trzecia perspektywa finansowa 2014-2020, w ramach której miasta otrzymują dofinansowanie na transport miejski. W szczególności w ramach poprzedniej i obecnej perspektywy znaczące środki powędrowały i wędrują nadal na infrastrukturę tramwajową, zakup taboru tramwajowego, ale i budowę warszawskiego metra czy centrów przesiadkowych i systemów ITS.

I tak w ramach działania 7.3 Transport miejski w obszarach metropolitalnych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) 2007-2013 po rozliczeniu projektów ostateczna wartość kwalifikowalna wszystkich zrealizowanych zadań wyniosła 15 525,58 mln zł, a wartość środków UE to 12 422,95 mln zł, co stanowiło wykorzystanie alokacji dla działania na poziomie 100%. W efekcie m.in. wybudowano bądź zmodernizowano 252 km sieci transportu szynowego i trolejbusowego, przebudowano i wybudowano przystanki, a także perony uwzględniające m.in. potrzeby osób starszych oraz osób z niepełnosprawnościami, zakupiono bądź zmodernizowano 963 sztuki taboru komunikacji miejskiej, dostosowując go do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Z kolei w ramach działania 6.1 Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach POIiŚ 2014-2020 wysokość kosztów kwalifikowalnych, w ramach 58 podpisanych umowach o dofinansowanie, to 13 617 942 660,00 zł, w tym wartość kwoty dofinansowania wynosi 9 773 980,00 zł. Planowana docelowa liczba zakupionego taboru tramwajowego w ramach ww. działania to 355 sztuki, liczba km wybudowanych/przebudowanych linii sieci transportu szynowego ujęta w podpisanych umowach o dofinansowanie wynosi przeszło: 190 km a planowana liczba taboru autobusowego elektrycznego wynosi 401 szt. 

Jednak wydaje się, że myśląc o kolejnych inwestycjach w transporcie miejskim, najbardziej potrzebna jest konsekwentna i kompleksowa polityka zrównoważonej mobilności miejskiej. Plan Zrównoważonej Mobilności Miejskiej (Sustainable Urban Mobility Plan) jest planem strategicznym, zaprojektowanym tak, aby spełniać potrzeby mobilności osób oraz gospodarki w mieście oraz w jego otoczeniu, przy zapewnieniu lepszej jakości życia. Opiera się on na dotychczasowych praktykach planistycznych oraz bierze pod uwagę kwestie integracji, udziału społecznego oraz zasad oceny.

Według Przewodnika do opracowywania planów zrównoważonej mobilności miejskiej (CIVITAS) działania w zakresie równoważenia mobilności miejskiej nakierowane są na:

• ograniczanie potrzeb transportowych (mniej podróży);
• zmiany w strukturze podróży miejskich;
• zmniejszanie odległości podróży (poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne);
• podnoszenie efektywności funkcjonowania systemu transportowego (m.in. poprzez innowacje technologiczne).

Główne korzyści dla gmin i mieszkańców:

• Lepsza mobilność i dostępność
• Zaangażowanie większej liczby osób w proces planowania
• Wyższy poziom jakości życia
• Korzyści dla środowiska i zdrowia mieszkańców
• Poprawa wizerunku miasta
• Decyzje popierane przez interesariuszy i mieszkańców
• Skuteczna realizacja zobowiązań prawnych
• Nowa wizja strategiczna, potencjał integracji

Zgodnie z ideą SUMP planując mobilność miejską kładziemy nacisk na partycypację społeczną, zapraszamy interesariuszy i mieszkańców do dyskusji o potrzebach mobilności oraz proponowaniu rozwiązań opartych na zrównoważonej mobilności miejskiej. 

Niemniej jednak jednym z fundamentalnych kwestii dot. mobilności jest z pewnością sprawna, dostępna i komfortowa dla mieszkańców sieć komunikacji transportu publicznego, dzięki której, rezygnując z użycia auta, możemy skutecznie zaplanować swoją podróż w czasie rzeczywistym i bezpiecznie dojechać na czas do zamierzonego celu.

Służą do tego m.in. aplikacje do planowania podróży, tablice z dynamiczną informacją pasażerską, systemy ITS nadające priorytet transportowi publicznemu, centra przesiadkowe, parkingi park & ride itp. Na tego typu projekty będzie możliwość uzyskania dofinansowania w ramach nowej perspektywy finansowej w Programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEniKS) na lata 2021-2027, który stanowi kontynuację dwóch wcześniejszych programów Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 oraz 2014-2020.

W ramach Celu szczegółowego 2.8 Promowanie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej w ramach przejścia na gospodarkę zeroemisyjną FEnIKS, zapewniona będzie możliwość kontynuowania realizacji strategii rozwoju transportu zbiorowego w miastach. Na Program FENIKS przewidziano 25,1 mld euro (między innymi największe inwestycje infrastrukturalne, drogi, koleje, transport publiczny, ochrona środowiska), więc część z tych środków na pewno przypadnie w udziale transportowi miejskiemu. Zgodnie z ww. projektem Programu FENiKS podstawowym celem wsparcia będzie dążenie do osiągnięcia zrównoważonej mobilności poprzez tworzenie warunków do sprawnego, efektywnego, inteligentnego i bezpiecznego systemu transportu publicznego w miastach dostępnego dla wszystkich użytkowników (w tym osób z ograniczoną mobilnością). Zrównoważona mobilność w obrębie miasta i obszaru funkcjonalnego uwzględniać powinna ograniczenie szkodliwego wpływu na środowisko naturalne, poprawę dostępności komunikacyjnej i podniesienie jakości warunków życia mieszkańców.

Zakres wsparcia:

• Publiczny transport zbiorowy w miastach (transport miejski)
• Infrastruktura liniowa (szynowa)
• Tabor (szynowy)
• Centra przesiadkowe, zajezdnie, zaplecza techniczne, ITS
• Dokumenty strategiczne miast (SUMP)

Beneficjenci:

• Jednostki samorządu terytorialnego (w tym ich związki i porozumienia)
• Zarządcy infrastruktury służącej transportowi miejskiemu
• Operatorzy publicznego  transportu zbiorowego

We wszystkich projektach, w których będzie to zasadne i możliwe, powinny zostać zastosowane rozwiązania w zakresie obiegu cyrkularnego (w tym efektywności energetycznej i użycia energii ze źródeł odnawialnych) jak również elementy sprzyjające adaptacji do zmiany klimatu i łagodzeniu jej skutków (w szczególności zielona i niebieska infrastruktura).

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z zapisami, przyjętego przez Radę Ministrów z dniem 30 listopada 2021 r., projektu Umowy Partnerstwa dla realizacji Polityki Spójności 2021-2027 w Polsce, „(…)dla osiągnięcia jak najlepszego efektu prowadzonej interwencji na poziomie poszczególnych programów preferencje w dostępie do finansowania otrzymają ośrodki miejskie, w których stosowane będzie zintegrowane podejście do działań związanych z kształtowaniem systemu transportowego poprzez tworzenie i realizację dokumentów spełniających ideę planów zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP). Dla dużych miast wojewódzkich posiadanie SUMP będzie warunkiem w dostępie do środków, dla pozostałych miast niezbędne będzie wykazanie się dokumentem z zakresu planowania transportu(…)”.

Jednocześnie, w projekcie Komunikatu Nowe ramy mobilności miejskiej UE nr COM(2021) 811/2, opublikowanym przez Komisję Europejską w dniu 14 grudnia 2021 r., w art. 40 pkt b) ppkt ii) ww. Komunikatu, zawarto wymagania dotyczące posiadania SUMP do końca 2025 roku, przez miasta znajdujące się na rozszerzonej liście miast sieci TEN-T, wskazanych w aneksie nr 2 Komunikatu nr COM(2021) 812_annex2 do Rozporządzenia (przedmiotowe dokumenty znajdują się na stronie https://transport.ec.europa.eu/news/efficient-and-green-mobility-2021-12-14_en).

Ponadto, w ramach przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2022 r. projektu Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, wskazane zostały założenia, stanowiące odpowiedź na wytyczne inwestycyjne Komisji Europejskiej w obszarze transportu, gdzie jako strategiczne zostało wskazane międzygałęziowe planowanie, oparte na obiektywnej analizie potrzeb, w tym przewidywanych zmian ruchu w długoletniej perspektywie.

Biorąc pod uwagę powyższe, Plany Zrównoważonej Mobilności Miejskiej, stanowiące narzędzie ułatwiające planowanie w szerszym kontekście funkcjonowania transportu w miastach, będą stanowiły niezbędne źródło dla przyjęcia długookresowej i kompleksowej perspektywy realizowanych przez miasta inwestycji oraz możliwości ich finansowania w ramach środków unijnych przewidzianych na kolejne lata.

Wychodząc naprzeciw ww. warunkom CUPT przeprowadził nabór w trybie konkursowym dla projektów dot. opracowania SUMP dla miast średnich (zakończony w dniu 22 kwietnia br.) Ponadto trwa nabór na projekty przygotowawcze SUMP w trybie indywidualnym, dla miast wojewódzkich bez Polski Wschodniej. Obydwa nabory finansowane są ze środków działania 6.1 POIiŚ 2014-2020.

Podsumowując, można z całą stanowczością stwierdzić, że polskie miasta od lat wykorzystują wszelkie dostępne możliwości wsparcia finansowego, aby sprostać oczekiwaniom mieszkańców w zakresie zbiorowego transportu publicznego i wyjść naprzeciw nowym celom polityki ograniczania emisji zanieczyszczenia powietrza pochodzących z sektora transportowego. Należy jednak podkreślić, że ww. inwestycje są kosztochłonne, w szczególności mając na uwadze składane oferty wykonawców czy dostawców w przetargach, częstokroć znacząco przewyższające zakładany a nawet dostępny przez miasta budżet.