Fabryka Pełna Życia, czyli jak mieszkańcy zaprojektowali nowe centrum miasta

Krótki opis rozwiązania

W Dąbrowie Górniczej wypracowano projekt nowego centrum miasta na terenach starej fabryki. Cały proces trwał trzy lata i opierał się na formule społecznych konsultacji, w ramach których prowadzono szereg działań informacyjnych, edukacyjnych i animacyjnych, a w efekcie wypracowano koncepcję zagospodarowania zabudowań byłej fabryki i otwartej przestrzeni publicznej dopasowanej do potrzeb mieszkańców oraz lokalnych przedsiębiorców¹. W ciągu najbliższych 10 lat w mieście ma powstać zupełnie nowa przestrzeń publiczna, ale także komercyjna, gdzie pracę znajdzie trzy tysiące osób. Na co dzień stanie się również naturalnym miejscem do spędzania wolnego czasu dla mieszkańców Dąbrowy Górniczej.

Projekt konsultacyjny na tak szeroką skalę był pionierskim w skali kraju przykładem uzgodnienia z mieszkańcami jak ma przebiegać rewitalizacja centrum miasta. Został zrealizowany w ramach programu „Modelowa Rewitalizacja Miast”, w którym Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej wybrało 20 najlepszych projektów rewitalizacji i dofinansowało proces projektowy. Największym wyróżnikiem pomysłu zaproponowanego przez urzędników z Dąbrowy Górniczej był właśnie innowacyjny sposób konsultacji społecznych i eksperckich, które trwały przez trzy lata (2016-19). Już w 2015 roku miasto wykupiło od Skarbu Państwa tereny dawnej fabryki, zburzono mury i wyznaczono przestrzenie na organizację wydarzeń. Do partycypacji w projekcie zaproszono również organizacje pozarządowe, które dostały możliwość prowadzenia swojej działalności na terenie fabryki. Wszystkie te aktywności miały na celu zapoznanie mieszkańców z udostępnionym terenem. Efektem tego procesu jest przedstawiona w połowie 2019 r. koncepcja funkcjonalno-przestrzenną śródmieścia Dąbrowy Górniczej oparta o opinie i oczekiwania mieszkańców wyrażone w trakcie konsultacji. Na jej podstawie rozpisano konkurs architektoniczny rozstrzygnięty w grudniu 2019 roku.

Szczegółowy opis rozwiązania

Projekt „Fabryka Pełna Życia” powstał w ramach pilotażu programu rewitalizacji śródmieścia Dąbrowy Górniczej, który zakłada przekształcenie terenu poprzemysłowego po dawnej fabryce obrabiarek „Defum” oraz okalających ją śródmiejskich przestrzeni, będących do tej pory z racji braku odpowiednich usług i wykluczającej infrastruktury martwym obszarem miasta zdominowanym przez samochody. Na terenie zrujnowanej fabryki powstanie obszar śródmiejskiej przestrzeni publicznej łączącej główny dworzec kolejowy i centrum miasta w otoczeniu Pałacu Kultury Zagłębia (dwa węzły przesiadkowe). Władze Dąbrowy Górniczej zdecydowały, że koncepcja funkcjonalno-przestrzenna rewitalizowanego obszaru powinna powstać przy bezprecedensowo szerokim zaangażowaniu mieszkańców miasta, organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznej oraz lokalnych przedsiębiorców.

W 2015 roku za 840 tys. zł wykupiono od skarbu państwa tereny zamkniętych zakładów fabrycznych, a za 7,4 mln zł przebudowano budynek dawnego fabrycznego warsztatu tworząc multimedialne centrum wystawowe, miejsce spotkań i koncertów. Stworzona przestrzeń poza tym, że stała się domem dla licznych imprez organizowanych przez miasto i lokalne organizacje, została również najważniejszym punktem dla konsultacji koncepcji funkcjonalno-przestrzennej całego zaplanowanego do rewitalizacji terenu.

Efektem konsultacji nie było jedynie stworzenie koncepcji, ale również wykreowania zupełnie nowych relacji na linii miasto–mieszkańcy. Dlatego cały proces rozpoczęto od wzmocnienia kompetencji społecznych uczestników tego procesu. W tym celu przygotowano program edukacyjny skierowany do trzech grup społecznych:

1. młodzieży szkolnej (tzw. pakiet szkolny);
2. seniorów (skierowany do mieszkańców Dąbrowy Górniczej w wieku 60+ oraz pośrednio do instytucji zajmujących się wspieraniem i aktywizacją osób starszych);
3. kluczowych aktorów procesu rewitalizacji (animatorów dzielnicowych, urzędników, liderów lokalnych i organizacji pozarządowych)².

Cel tych działań stanowiło przygotowanie kluczowych grup społecznych do roli świadomych uczestników procesu partycypacji angażujących się w kreowanie lokalnej rzeczywistości poprzez podniesienie poziom kompetencji społecznych mieszkańców. Równolegle władze miasta zamówiły również opracowanie metodologii i przeprowadzenie pilotażu działań włączających mieszkańców w proces rewitalizacji.

Do konsultacji stworzono scenariusze pięciu narzędzi konsultacyjnych i przeprowadzono pilotaż trzech z zaproponowanych działań: mobilnych punktów konsultacyjnych, spacery badawcze, debaty podwórkowe. Słusznie zauważono, że istnieje wielu mieszkańców, którzy z własnej inicjatywy nigdy nie przyjdą na spotkanie dotyczące przyszłości obszaru rewitalizacji, zwłaszcza oddalonego od ich miejsca zamieszkania. Zdecydowano więc, że „konsultacje przyjdą do ludzi”³ – panele dyskusyjne i warsztaty zorganizowano nie tylko na terenie dawnej fabryki, ale we wszystkich dąbrowskich dzielnicach.

Sam proces konsultacji został zaplanowany przez firmę zewnętrzną z dużym doświadczeniem w tej dziedzinie, ale realizację oparto o lokalne organizacje, które wykonywały to w trybie zamówień publicznych, a nie standardowo kojarzonych z taką współpracą dotacji.

Projekt zakończył się dużym sukcesem, czego finalnym efektem jest pozytywnie przyjęta koncepcja funkcjonalna. Urzędnicy wskazują, że najważniejszą zaletą całego projektu są relacje jakie udało się wypracować z mieszkańcami miasta, stanowiące element szerszej idei, która w Dąbrowie Górniczej jest również realizowana w postaci innowacyjnej formuły budżetu partycypacyjnego (opierającego się na idei deliberatywnych paneli publicznych⁴) czy działalność animatorów dzielnicowych.